Тараз қаласының Достық үйінде “Жамбыл облысы этностарының дәстүрлері мен мәдениеті” жобасы аясында “Біз достықпен мықтымыз!” атты этномәдени бірлестіктердің фестивалі өтті.

Іс-шараның мақсаты облыстың этномәдени бірлестіктерінің дәстүрлері мен мәдениетін сақтау және дамыту, олардың шығармашылық әлеуетін ашу, “Рухани жаңғыру”бағдарламасын жүзеге асыру және насихаттау болып табылады.

Шараға облыстың этномәдени бірлестіктерінің өкілдері мен жастары қатысты.

Этнофестиваль театрландырылған қойылым түрінде өтті,онда баланың туған кезінен бастап ересек жасқа дейінгі өмірі көрсетілді. Әр түрлі этностар өз дәстүрлерін өмірлерінде маңызды орын алатын сәттерін салт-дәстүр түрінде көрсетті. Сахнаға алғашқылардың бірі болып  «Әулие-ата» қазақ мәдени бірлестігінің өкілдері бала дүниеге келгенде  қазақы салт-дәстүрмен «Сүйінші сұрау» атты жоралғыны театрланған көрініспен қойды.

Сүйінші – қуанышты хабар әкелушіге берілетін сыйлық. Дүниеге жас нәресте келуін, келін түскенді, алыстағы сағынған адамның келгендігін, жоғары атақ, үлкен сыйлық берілуін, т.б. қуанышты сәттерді алғаш хабарлаушы сүйінші сұрайды. Сүйіншіге бағалы зат немесе ақша береді. Қуанышты хабар жеткізуші адам «сүйінші-сүйінші» деп келеді. Мұндайда қуанышты үй иесі «қалағаныңды ал» дейді. Немесе оған риза болатындай сыйлық ұсынады. Бұл қуанудың, ризалықтың белгісі. Сүйінші сұраудың да, оның сүйіншісін алудың да ешқандай сөкеттігі жоқ.

Қазақ мәдени бірлестігі көрерменге тек «Сүйінші сұрау» салтымен ғана шектелмей бесікке салу рәсімінде көрсетті. Ежелден дүниеге ұл бала келсе де, қыз бала келсе де қазақтар үлкендердің ақ батасын алып баланы бесікке бөлеп әлдилейтін  болған.  Бұл үрдіс күні бүгінге дейін жалғасын тауып келеді.  Қазақ халқы  баласын ағаш бесікке салып асырайды. Қазақтар ертеде өшпелі халық болғасын ағаш бесік көшпелі өмірге өте қолайлы, иіп кептірілген талдан жасалған. Екі басын қайың ағаштан да шауып жасайды, астына тақтай салып, дәрет жүретін жерін тесіп ойып қояды. Оған киізден түбек жасап кигізеді. Баланы орайтын кеудеше, аяқ жақты қымтайтын көрпеше жастықтар салады. Бесіктегі сәбидің дене бітімі түзу, қол-аяғы түзу, ширақ болады. Бесік баланы кездейсоқ құлаған заттан, суық пен ыстықтан қорғайды.

Одан әрі Жамбыл облыстық «Радонеж» орыстар қоғамы» қоғамдық  бірлестігі «Әженің ботқасы» атты дәстүрлерін ұсынды. Орыс халқында баланы шомылдыру рәсімін өткізінен кейін яғни шоқындыру рәсімінен соң үйге келген сәби мен қонақтарға әжесі ботқа жасап таратады. Сол сәтте балаға арнап тілек айтқан адамға ерекеше көп ботқа берілетін болады. Ботқаның құрамында денсаулыққа пайдалы дәмдеуіштер болады және ол ерекеше дәмге ие тағам түрлеріне жатады.

«Ахыска» түрік этномәдени бірлестігінің Жамбыл облыстық филиалы қоғамдық бірлестігі баланың алғашқы қадамдарын басқан сәтте тұсауын кесу рәсімін жасады.  Ақ матада бала ортасына дейін өтіп, монеталар салынған қапшықты қолына алады. Шақырылған қонақтар мен туыстар өз қалауы бойынша өз үлесін қосып, қапшыққа тиындар салады.

Өзбек этномәдени бірлестігі музыканттардың сүйемелдеуімен ұлттық әуендеріне билеп шықты. Әжелер, халық әнін шырқап, 6-10 жас аралығындағы немерелеріне шашу шашып, соңында әрбір әже немересінің басына тақиялы кигізіп, ұзақ өмір сүруді тілей отырып, батасын берді.

Одан әрі тәжік этномәдени бірлестігі 13 жастағы қыз әкесімен “Әдемі әрі бойжеткен қыз өсірген егін алқабын қалай өсті”-деп, әңгімелеседі.  Басқа қыздармен бірге хореографиялық композицияда бидай өрісі бейнеленген кілем тігіледі. Тәжік халқы үшін кілем құнды зат болып табылады. Тоқылған кілемнің  астында күйеу жігіт қалыңдығын ертіп үйіне алып барады.

Қыздың өміріндегі маңызды кезеңді әзірбайжан этномәдени бірлестігі ұсынған құдалық рәсімінен көруге болады.Күйеу жігіттің жағы қалыңдыққа сақина берді, ал ол өз кезегінде бұл сақинаны құрбыларына үлгі етеді. Өлшемі сәйкес келген қалыңдық сәтті үйленуге келісімін береді.

Үйлену той үрдісін көрерменге украин этномәдени бірлестігі көрсетті. Мұнда қатысушылар күйеу жігіт пен қалыңдыққа нан (тұз қосылған нан) тарту етеді. Содан кейін қалыңдықтың анасы қызының басына үш түрлі-түсті лента байлайды, олар анасының, әкесінің және туған жерінің батасын білдіреді.

Әйел өміріндегі керемет сәт-ол ана болуға дайын кезде. Кәріс этномәдени бірлестігі дәстүрлі тағамдардың әйел затының философиясымен байланыстырды.Мысалы, күрішті жақсы  көрсе, толғатып жатқан ана  ол дені сау бала туады, ал етті жақсы көрсе, жүктілік қуанышты болады, өткір кимчиды жеу оның жүктілігіндегі жеріктігі ең ауыр кезең, ал босануы жеңіл болады.

Қарашай-балқар этномәдени бірлестігі ұлын әскерге шығарып салу рәсімін көрсетті. Қарашай балқарларда әскерге кетіп бара жатқан ұл анасының табанының астынан топырақ алып, оны өзімен бірге ала кететін болған. Бұл оған сыртта жүргенде қорған болады деп есептеген. Міне, осы бір рәсім арқылы қарашай-бақар халқы ана деген құрметтің зор екендігін  тағы бір мәрте көрсетті,

Қойылым соңында түрлі этностардың аналары өз ана тілінде өлеңдер мен тілектер оқыды. Жер Ана символы ретінде шыққан ана айналаның бәрін біріктіріп, татулықтарын арттыруға шақырды.Фестиваль аяқталар тұста қатысушыларға ұлттық кәдесыйлар мен тәттілер таратылды.

Жамбыл облысы әкімі аппаратының

«Қоғамдық келісім» КММ

Баспасөз орталығы

Назерке Оңғар

ҚР Президентінің «Бірге» сайлауалды бағдарламасы мен Қазақстан халқына жолдауындағы тапсырмаларын ілгерілету және облыс ассамблеясының Аналар кеңесінің жыл бойы атқарған жұмысын қорытындылау негізінде аталған  кеңестің Таразда  кеңейтілген отырысы өтті.

Жамбыл облысы Қазақстан халқы ассамблеясы мен облыс әкімі аппаратының «Қоғамдық келісім» КММ бірлесе ұйымдастыруымен өткен шараға облыстық этномәдени бірлестіктің Аналар кеңесі, облыстық жұмыспен қамтужәне әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі, облыстық дағдарыс орталығының мамандары,  оқу орындарындағы қыздар үйірмелерінің жетекшілері, жастар, отбасы мен қоғамдық жұмыстарды тең алып жүрген азаматшалар қатысты.

Шараның мақсаты – көп балалы отбасылар мен жастарды қолдау бойынша мемлекеттің жаңа шараларын түсіндіру, әрбір нақты аймақта отбасылық негізде шағын және орта бизнесті жүргізу үшін мемлекет ұсынатын мүмкіндіктерді қалай пайдалануға болатынын жеткізу, көп балалы және жас отбасыларды қолдау бойынша өңірде қолданылатын шаралармен таныстыру, аудандардағы аналар кеңесінің іс тәжірибесімен таныстыру, сонымен бірге  аналарға өз балаларының бейбіт және қауіпсіз болашағының негізі ретінде елдегі әлеуметтік әл-ауқат, тұрақтылық, бейбітшілік және келісім саясатын қолдауға шақыру болатын.

Кеңестің кеңейтілген отырысы аудандардағы Аналар кеңесінің қызметі туралы көрмені тамашалаумен басталды. Көрмеге түрлі қолөнер бұйымдары мен тағамдар қойылып, олар өзара бақсынасты.

Көрмеден кейін  кеңес төрайымы Миражапова Мухаббат Сайдуллаевнаның модераторлық етуімен  «Қазақстандықтардың жаңа буынын қалыптастырудағы Қазақстан халқы Ассамблеясы Аналар кеңесінің рөлі»  атты аталмыш кеңестің пленарлық отырысы өтті. Отырысқа «Асыл арман»ұлттық дәстүр мен өнерді қолдау» қоғамдық бірлестігінің басшысы – Нұрақбаев Ринат Даниярұлы, «Тараз қаласы әкімдігінің жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі» КММ басшысы – Олжабаева  Гаухар Елубайқызы, «Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының «Жамбыл облыстық зорлық-зомбылық  салдарынан өмірлік қиын жағдайға тап болған әйелдерге арналған дағдарыс орталығы»КММ басшысы – Калыбекова  Жамал Дүйсебайқызы, Жамбыл облыстық денсаулық сақтау басқармасының №7 Тараз қалалық емханасы бас дәрігерінің орынбасары – Оспанбаева Аяжан Мелдешқызы, «Ника» коммуникативтік дамыту орталығының жаттықтырушысы, ҚР президенті жанындағы мемлекеттік басқару академиясының лекторы – Сарытай Гүлмира және аудандық Аналар кеңесінің төрайымдары қатысып, сөз сөйледі. Жиында   облыстық ҚХА жанындағы налар кеңесінің есебі, аудандағы аналар кеңестерінің тәжірибесі тыңдалды. Кеңестің кәмелетке толмағандары арасында құқықбұзушылықтың алдын алу бойынша полиция департаментімен бірлесе атқарған жұмыстары, жас отбасылардың ажырасуының алдын алу бойынша медиация мен облыс әкімі жанынан құрылған «Бастау» пилоттық жобасы аясындағы, қайырымдылық жұмыстары сараланады. Сонымен қатар, қаладағы жоғары және арнаулы оқу орындарының  қыздар үйірмелерінің жетекшілері мен белсенді мүшелері өз пікірлері мен жастар проблемаларын ортаға салып, ой қозғады.

Жиын соңына қарай жыл бойы атқарған жұмыстары мен еңбектері үшін қызмет пен тұрмысты қатар алып жүріп қана қоймай қоғамда белсенділік танытып жүрген  аналар мен қыз-келіншектерге алғыс хаттар мен бағалы сыйлықтар тарту етілді.

Марапаттау салтанатынан кейін Жамбыл облысы әкімі аппаратының «Қоғамдық келісім» КММ ғылыми-сараптамалық қолдау бөлімінің  «Жамбыл облысы этностарының мәдениеті мен сал-дәстүрлері» атты жобасының  аясында «Біздің күшіміз – бірлікте!» атты этнофестивалі өтті. Фестивальде өңірлік этномәдени бірлестіктерінің өкілдері өз салт-дәстүрлерін көрсетіп, мәдениеттерімен таныстырды.

Жамбыл облысы әкімі аппаратының

«Қоғамдық келісім» КММ

Баспасөз қызметі орталығы

Ахыска түріктері түркі халықтарының құрамындағы тағдыры күрделі, тарихи тағдыры ауыр ұлттардың бірі. Бұл халықтың орналасуы қазақ жерінен алыста, тілдік байланыстары алшақ болғанымен, тағдыр ол халықты тоталитарлық қоғамның зұлмат жылдарында қазақтармен бір шаңырақ астында табыстырды. Содан да Жамбыл жерін мекен еткен ахысхалықтардың кешегі тарихы мен бүгінгі тағдыры жамбылдықтарды да бей-жай қалдырмайды.

«Ахыска» түріктері – Сталин режимімен 1944 жылы қарашада Орта Азия мен Қазақстан аумағына қоныс аударған көптеген халықтардың бірі болып келеді.

14 қараша 1944 жылы Грузияның Түркиямен шектесетін шекарадағы Аспиндза, Ахыска, Адыгюн, Ахилкелек және Богдановка секілді аудандарынан ахыска түріктерін Орта Азияға күштеп қоныс аудартты.

Міне, бүгінде Жамбыл облысын мекен еткен Ахыска түріктерінің жер аударылып келгендері 75 жыл толды. Атаулы датаға орай «Ахыска» түрік этномәдени бірлестігінің Жамбыл облыстық филиалы қоғамдық бірлестігі ас беріп, нәубетті жылдары өмірден өткенден құрбандардың құрметіне құран сүрелерін бағыштады. Жалпы түрік халқының жергілікті жердегі тұрғындары жыл сайын қараша айының 14 күні ата баба рухына арнап ас беруді дәстүрге айналдырған.  «Ахыска» түрік этномәдени бірлестігінің Жамбыл облыстық филиалы қоғамдық бірлестігінің төрағасы Махмутжон Давришев бұл  бас қосудың әр жыл сайын жалағаса беретіндігі және осы жолғы асқа жастардың қатысуы осы үрдісті ұрпақтан ұрпаққа жалғастыратынына сенетіндігін айтты.

Сонымен қатар, ас үстінде тағдыр тырнағы батқан түрік халқының тарихы туралы облыстық ассамблеяның хатшылық меңгерушісі Қожаева Маржан, түрік этносының ақсақалдар алқасының төрағасы Зулфаров Ибрагим, ҚМДБ Жамбыл облысындағы өкіл имамы Жұмағұл Қанат естеліктер мен  еске алулар айтып, 1944 жылы құрбан болған ата бабаға арналып оқытылған ұран аяттары қабыл болсын деп тіледі.

Жиын барысында тарих толқынынан сыр шертер арнайы дайындалған бейне роликтер көрсетілді.

Тарихқа көз жүгіртсек…

Ішкі істер халық комиссариатының ресми деректеріне қарағанда 1944 жылдың желтоқсан айының ортасында 92 307 адам, оның ішінде ер азаматтар – 18.923 (қариялар мен мүгедектер), – 27.399 әйелдер, 16 жасқа дейінгі балалар 45.085 болатын. Ең алғашқы эшелондар Ташкент облысына 9 желтоқсан 1944 жылы келді. Қоныс аударушылардың екінші жартысы Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарына 22 күндік жолдан кейін келіп жетті. Қазақстанға қоныс аударушылар саны 6300 отбасын құрады, яғни 27 833 адам (Бараташвили, 1998: 12). Оларға тек 3 күндік тамақтарын алсын деп бұйрылды, бірақ олар 20 күннен астам жол ISSN 1563-0269 Journal of history. №1 (88). 2018 181 Тұрсұн Х.М., Омаралиев И.М. жүрді. Жол бойы тауарға арналған вагондарда 40 мыңға жуық адам суықтан және аштықтан мерт болды. Себебі, ол вагондар адам жағдайын еш қанағаттандырмады. Біріншіден, вагондардың ішіне 20-30 отбасын сыйғызды. Екіншіден, ол вагондар ешқандай жылулыққа икемделмеген. Ішкі істер халық комиссариатының ресми деректерінде мынандай көрсетіледі: «Қоныс аударушыларға ешқандай эксцесс жүргізілген жоқ және оларға жол бойы әрбір станцияда тоқтап ыстық тамақ берілді» деп жазылған болатын. Бірақ ол мағлұматтардың бұрыс екендігі белгілі. Түнгі сағат 12-де әскери киімдегі адамдар түріктердің үйлеріне келіп, оларды өз тұрғылықты жерлерінен эвакуациялады. Соғыс біткен соң оларды қайтадан өз үйлеріне әкеп жайғастырамыз деген уәде әлі күнге дейін орандалған жоқ. Түннің жартысында кім не аларын білмей, ешқандай дайындықсыз тек құжаттарын алуға үлгерді. Жер аударылғандарды тауар вагондарына салып, сыртынан құлыптап тастады. Вагонның ішінде ашыққандар сырттан көмек сұрай алмады, дәретке шығайын десе есік құлыпталған, іші боран, себебі далада қараша айы және вагонның ішінде пеш орнатылмаған. Осының салдарынан қаншама адамдар жолда үсіп, қайтыс болды. Арнайы мәліметтерде КСРО Ішкі істер халық комиссариатының дерегі бойынша 1948 жылдың маусым айы бойынша 14895 адам қайтыс болды деп келтіреді. Шын мәнісінде алғашқы алты айда 37 мың адамға жуығы қайтыс болды, олардың ішінде 17 мың балаларды құрады (İbrahim Hasanoğlu, 2016: 4). Қоныс аударған түріктердің ешқандай қоғамдық және азаматтық құқықтары болмады. Оларға Қазақстан мен Орта Азияның ауылдық жерлеріне ғана қоныстануға рұқсат берілген.

Тарих қойнауындаға түрік бауырлардың бастан кешкен өмірі осылай.

Әр жылдың 14 қарашасында Тараз қаласында және Жамбыл жерінің әр ауданында  түрік  халқы ата-бабаларына арнап ас беріп, құран бағыштауды әдетке айналдырған.

Жамбыл облысы әкімі аппаратының

«Қоғамдық келісім» КММ

баспасөз орталығы

Польшада 1 қараша күні өмірден кеткен барлық жақын адамдарды еске алатын күн болып саналады. Поляк халқы дүнеиден озған жақындарын жиі еске алып, оларға зор құрметпен қарайды. Қараша айы жақындаған сәтте Польша көшелерінің кез-келген дүкендер сөрелерінен шамдарды жиі кездестіруге болады. Бұл осы күні поляк халқының жақын адамдарының зираттарында тұтататын шам.

Бұл күні зират басы жарықтандырылады. Өйткені әрбір қабірде осындай шамның бір емес, ондағаны жанып тұрады. Бұл зираттарды мұқият жинап, гүлдермен әшекейлейді.

Дәл осы күні зират өте жарықтандырылады, өйткені әрбір қабірде осындай шамның бір емес, ондағаны жанып тұрады. Сондай-ақ, осы мереке қарсаңында зираттарды мұқият жинап, гүлдермен әшекейлейді.

Осыған байланысты жыл сайын осы уақытта Жамбыл облысының «Полонез» поляк тілі мен мәдениеті орталығы қоғамдық бірлестігінің өкілдері Жамбыл облысындағы жерленген поляк сарбаздарын еске алады.

Облыста поляк этносының жауынгерлері үш өңірде жерленген. Олар Мерке, Т.Рысқұлов аудандарында және Шотпак станциясында. Осы жылы олар поляк сарбаздары жерленген барлық орындарды аралап шықты.

Бірінші күні көптеген поляк жауынгерлері жатқан Шотпак станциясына барды. Сондай-ақ, Шымкент қаласының Польша орталығы мен Алматы қаласындағы Польша Республикасының елшісі Михал Богдановичпен кездесу өтті.

Келесі күні Достық үйінде елшінің  Польшадағы білім беру, виза алу, поляк картасын алу мәселелері бойынша кезекшілігі өтті. «Полонез» қоғамдық бірлестігінің өкілдері сондай-ақ, Меркі ауданы Сыпатай Батыр ауылында және Т.Рысқұлов ауданында поляк солдаттарының мазарына барып, гүл шоқтары мен шамдарын қойды.

Жамбыл облысы әкімі аппаратының

«Қоғамдық келісім» КММ

Баспасөз орталығы

Ағымдағы жылдың  қазанында  Достық үйінде  «Жастардың қоғамдық санасын жаңғырту: әлеуеті, келешегі және мәселелері» тақырыбында Облыстық ғылыми-практикалық конференция өтті . Аталмыш конференцияның ұйымдастырушылары Жамбыл облысы әкімі аппаратының «Қоғамдық келісім» коммуналдық мемлекеттік мекемесі және М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті жоғары оқу орындарының оқытушыларын, ғалымдарды, философтарды және этномәдени бірлестіктердің өкілдерін конференция жұмысына қатысуға шақырды.Конференцияда жас ұрпақты қалыптастыру мен ілгерілету және қазақстандық қоғамды дамытудағы сабақтастықты қамтамасыз етудің негізгі факторы ретінде жастардың қоғамдық санасын жаңғыртуға бағытталған мәселелерді талқылады.

Игі істің ұйымдастырушылары ғылыми қоғамдастық пен әлеуметтік-саяси институттардың күш-жігерін біріктіру үшін осындай іс-шаралардың жоғары маңыздылығын атап көрсете отырып, мемлекеттік құрылым өкілдерінің, қоғам өкілдерінің қоғам үшін өзекті мәселелерін  жиынға қатысушылардың назарына ұсынды.

-«Бүгінгі конференцияның мақсаты жастардың қоғамдық санасын ояту, оларды саналы тұлға ретінде қалыптастыру. Өмірлік ұстанымдарын, көзқарастарын кеңейтіп, әлемдік жаһандану үдерісінде болып жатқан көптеген жаңалықтардан қалыс қалмас үшін, олардың білімге ден қоюын қамтамасыз ету. Бүгінгі жиында осы мәселелелер талқыланды. Жастарымыздың конференциядан ойға түйгені көп деп ойлаймыз», – деді Жамбыл облысы Қазақстан халқы ассамблеясы жанындағы ғылыми-сараптамалық тобының мүшесі,М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің «Философия және саясаттану» кафедрасының меңгерушісі, философия ғылымдарының кандидаты Дина Дүйсебайқызы.

Конференция барысында пленарлық отырыс өткізіліп, бірқатар  секция бойынша өзекті тақырыптарда пікірлер айтылды. Тарқатып айтар болсақ: «Қазіргі жастардың рухани жаңғыруы және оның түрлі салаларда көрініс табуы  – өнер, дін, мораль, ғылым, құқық, идеология, экономика, еңбек және т.б.», «Жас қазақстандықтардың рухани жаңғыруындағы құндылық бағдарлары (базалық ұлттық рухани құндылықтар, рухани құндылықтар жүйесіндегі өзгерістер мен сабақтастық)»,«Нақты жағдайлардан туындайтын жастардың қоғамдық санасының элементтері (әлеуметтік армандар, болжамдар, алдын ала болжам)», «Жастардың жаппай санасы – көрініс, ерекшеліктер, реттеу құралдары»,«Жастардың қоғамдық санасына жаһандық бұқаралық коммуникация құралдарының әсері (БАҚ, интернет)» турасындағы мәселелер талқыға салынды.

Өткізілген конференцияның қорытындысы бойынша пленарлық отырыста және секцияларда ұсынылған баяндамалар тақырыптары бойынша мақалалар жинағы шығарылды.

Жамбыл облысы әкімі аппаратының

«Қоғамдық келісім КММ

Баспасөз орталығы